Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van september 1998. Het artikel is later uitgebreid met extra informatie en foto's.

door Fred Triep

De Agave is een plant, die heel sterk geassocieerd wordt met Mexico. Hoewel de meeste soorten van dit geslacht in dit land gevonden wordt, komen vele soorten ook in de Verenigde Staten en de rest van Latijns America voor. Enkele soorten zijn ook in het Middellandse-Zeegebied in cultuur gebracht en vandaar uit verwilderd.

De 136 soorten Agave behoren tot de naar deze planten genoemde familie Agavaceae. Deze familie heeft een verspreiding in de tropen en de subtropen, waarbij de meeste soorten een voorkeur voor 'droge' gebieden (steppen, woestijnen, enz.) hebben. Andere belangrijke geslachten uit deze familie zijn Dracaena, Sansevieria en Yucca.

Bij alle Agaven komen de bladeren als een bladrozet uit de grond. Vanuit deze rozet groeien ook de bloemstelen met de trosvormige bloemen op. De bloemen hebben 6 vergroeide bloemkroonbladeren, die samen een buis vormen. Om te kunnen bloeien moet de plant een zekere 'rijpheid' hebben bereikt, meestal na 8 tot 20 jaar. De meeste Agaven bloeien maar één keer. Men moet daarna de spruit aan de voet van de oude plant verder kweken voor meer bloemen. Een aantal soorten vormt bloeistelen uit het centrum en deze planten kunnen meerdere keren bloeien. De bloeistelen zijn in vergelijking met de rozetten vaak reusachtig, bij sommige soorten tot circa 10 meter lengte. Deze lengte wordt in slechts 2 tot 4 maanden tijd bereikt.

Van de diverse Agave soorten heeft de A. americana wel een van de grootste arealen. In Noord- Amerika komt hij voor vanaf Texas en Arizona tot in Chiapas (Zuid- Mexico) Dit komt waarschijnlijk niet alleen door zijn natuurlijke verspreiding, maar ook doordat de mens hem naar ander gebieden heeft gebracht. Bovendien kunnen de verschillende variëteiten van deze soort zich waarschijnlijk aan de tegengestelde condities aanpassen: de planten in het Middellandse Zeegebied krijgen in de zomer nauwelijks regen, terwijl ze dat in de VS vooral in de zomer krijgen. 

Klik op de thumbnails, als je de grote foto's (respectievelijk 93 Kb, 186 kb en 66 Kb groot) wilt zien Helemaal links: Een Agave americana op het eiland Culatra (Algarve, Portugal) met bloeiwijze Links: Detail van het bladrozet van een Agave americana Rechts: De bloeiwijze van een Agave americana Foto's: Fred Triep

Een andere Agave soort, die uit Mexico naar Europa is gebracht, is de zwanenhals agave (Agave attenuata). Deze Agave met zwanenhalsvormige boeiwijze komt onder andere voor op Madeira (vooral rond de luchthaven) en plaatselijk in de Algarve.

Klik op de thumbnails, als je de grote foto's (respectievelijk 186 en 147 Kb groot) wilt zien Links: Een Agave attenuata (zwanenhals Agave) op een landgoed in de Algarve, Portugal Rechts: De zwanenhalsvormige bloeiwijze van Agave attenuata Foto's: Fred Triep

Agaves zijn door de mens gekweekt als gebruiksplant:  voor de vezels die in de stevige bladeren zitten en als bron voor gegiste dranken (pulque). De pulque werd door de Indianen van Mexico gewonnen uit de Agavesoorten van het Centrale Hoogland (1200- 2500 meter), voordat de Spanjaarden er een voet hadden gezet. Verschillende soorten kunnen gebruikt worden voor het aftappen van het sap. De belangrijkste twee soorten voor de produktie van pulque zijn de nauw verwante soorten A. salmiana en A. mapisaga. Deze planten groeien naast elkaar in het centrale deel van Mexico, in een grote cirkel rondom de stad Mexico City.

De Spanjaarden brachten het destillatieproces mee, zodat uit de pulque de sterke drank mescal gemaakt kon worden. De tequila is daarentegen een drank, die gemaakt wordt door destillatie van het gegiste sap van de A. tequilana of blauwe Agave. Deze soort wordt vooral in de omgeving van het dorpje Tequila bij Guadalajara gekweekt. De zeventienduizend inwoners van dit dorp zijn bijna allemaal afhankelijk van de productie van tequila, die door dertig bedrijven wordt gemaakt. Na 48 tot 72 uur gisting van het sap en na een dubbele destillatie blijft de witte tequila over. Rijping in vaten kan de kleur in geel veranderen en de smaak van de drank verfijnen.

De A. sisalana en A. fourcroydes (sisalhennep) worden vooral gekweekt voor hun vezels. Beide soorten zijn daardoor over de wereldbol verspreid. Omdat de A. sisalana in de natuur niet meer aangetroffen wordt, is de oorspronkelijke groeiplaats niet meer bekend. Men neemt aan, dat deze Agave vroeger in Yucatan (of de directe omgeving daarvan) groeide. Deze Agave wordt alleen nog maar door stekken voort gekweekt, omdat hij geen zaad voortbrengt. De verspreiding van deze planten is overal door het planten van stekken

Agave's kunnen een lange tijd van droogte overleven. Een afgekapte rozet hoeft men alleen maar in een kuiltje met wat vochtige grond doen en na enige tijd zal hij er wortels in vormen.

De verspreiding van de Agave soorten kwam goed op gang na de verovering Centraal- Mexico door de Spanjaarden. Vrij snel brachten Spanjaarden en Portugezen de Agave americana naar de Azoren en de Canarische eilanden. In de 19e eeuw werd de Agave in Europa populair als sierplant. Eveneens in de 19e eeuw begon de sisalcultuur (uit de A. sisalana)  in de koloniale gebieden in Oost- Afrika en Azië.

Klik op de thumbnail als je de grote foto (99 kb groot) wilt zien Links: Agave sisalana plantage op Madagaskar Foto: Fred Triep

Het gebruik van de sisalvezel nam af toen er zakken van kunststoffen (plastic) gemaakt gingen worden. Tegenwoordig wordt sisal weer populair, omdat zakken van sisalvezel biologisch afbreekbaar zijn. De foto's hieronder laten zien, hoe sisal gehaald wordt uit Agave sisalana op de plantage naast het Berenty Reservaat in het zuiden van Madagaskar.

Agaven in de Hortus

In de Hortus staan verschillende Agaven. In de Mexicaanse kas kan men de soorten A. filifera, A. victoria- reginae, A. celsii, A. striata, A. ferox en A. juceifolia aantreffen.  Hieronder worden de A. filifera en de A. victoria- reginae getoond. Deze soorten worden gekweekt als sierplant.

Klik op de thumbnails, als je de grote foto's (respectievelijk 135 en 76 Kb groot) wilt zien Links: Agave filifera in de Hortus Rechts: Een Agave victoria- reginae, die ik elders gefotografeerd heb Foto's: Fred Triep

De A. americana staan in  twee vormen in kuipen buiten de kassen, namelijk een blauwe en een gestreepte vorm. De A. latissima staat in een kuip voor de Drie- klimatenkas. Eveneens buiten staat de A. albicans. De vezelplant A. sisalana staat in de educatieve kas (dat is de kas voor de Mexicaanse kas). Er is overigens nog geen overeenstemming tussen botanici wat betreft de sytematiek. De hierboven genoemde soorten A. ferox en A. latissima worden door Gentry als variëteiten of vormen van de soort A. salmiana beschouwd.

Literatuur

H.S. Gentry
Agaves of Continental North America
The University of Arizona Press, 1982

V.H. Heywood
Bloeiende planten van de wereld
Elsevier

Interessante links over de Agave

Op de volgende pagina´s kunt u meer informatie vinden over Agave:

• Agaveweb
• Cactusplaza (Cacti and Exotics), verkoop van ongeveer 300 soorten Agave
• Foto's van Maarten van Thiel
• Discussie over Agave

Deze pagina is het laatst aangevuld op zaterdag 19 juli 2008.

Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een email:

email: Fred Triep