Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van april 1989. In maart 2005 is deze pagina aangevuld met meer tekst en foto's n.a.v. een reis door Madagaskar in de zomer van 2004.

door Fred Triep

De familie Didiereaceae bestond tot sinds kort uit vier geslachten (Alluaudia, Alluaudiopsis, Decaryia en Didierea) en 11 soorten. Maar modern moleculair genetisch onderzoek aan het DNA van verschillende plantengeslachten heeft aan het licht gebracht, dat de Afrikaanse geslachten Calyptropheca, Ceraria en Portulacaria ook tot deze familie gerekend moeten worden. Voorlopig wil in deze bespreking alleen de "oude" familieleden bespreken. Van die "oude" familie komen in de Hortus 3 soorten voor. Deze groep van doornige struiken en bomen komt alleen voor op het eiland Madagaskar. De meeste van deze merkwaardige planten komen slechts in een beperkt gebied in het zuidwesten van dit eiland voor. Het is een plantengroep, die evenals andere exotische planten (bijvoorbeeld de vele planten uit het geslacht Pachypodium) en dieren (halfapen) laat zien, dat Madagaskar zich miljoenen jaren lang gescheiden van de rest van Afrika heeft kunnen ontwikkelen. 

De planten uit deze plantengroep zijn heel kenmerkend voor de droogtevegetatie in het zuidwesten van Madagaskar. Deze vegetatie wordt door de aanwezigheid van veel doornige vetplanten (zowel Didiereaceae als Euphorbiaceae) ook wel doornwoud (spiny forest) genoemd.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 117 Kb, 109 Kb en 127 Kb ) wilt zien Helemaal links en links: Doornwoud (spiny forest) met Alluaudia procera en Alluaudia ascendens langs de weg Tolarnaro (Fort Dauphin) naar Ambovombe in zuid Madagaskar Rechts: Doornwoud (spiny forest) met Didierea  trollii  en Euphorbia's aan de zuidwest kust van Madagaskar bij Itampolo Foto's : Fred Triep

Alle soorten uit deze familie bevatten een dikke stam met doorns. De planten uit het geslacht Alluaudia kunnen in de natuur tot 10 à 15 meter hoge bomen uitgroeien. De soorten van de drie andere geslachten vormen struiken van enkele meters hoogte. Alle soorten, op een na (Alluaudia dumosa), bezitten ook nog kleine blaadjes, die in de droge periode afvallen. 

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 185 Kb  en 46 Kb ) wilt zien Links: Alluaudia dumosa in het doornwoud (spiny forest) langs de weg Ampanihy- Ambovombe in het zuiden van Madagaskar Rechts: Een detail van een A. dumosa plant uit de verzameling van Fred Triep Foto's : Fred Triep

De bloemen zijn onopvallend. De meeste soorten uit deze familie zijn eenslachtig, d.w.z dat er aparte planten zijn voor de mannelijke en de vrouwelijke bloemen.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (106 Kb ) wilt zien Links: Een bijna uitgebloeide late bloem op een Alluaudia procera Foto's : Fred Triep

Deze bloemen worden echter zelden geproduceerd buiten hun natuurlijke standplaatsen. Dat is ook een van de redenen, dat ze in cultuur moeilijk voort te kweken zijn. De andere reden om het "moeilijke" planten te noemen, is hun trage groei. Alleen de soort Alluaudia procera is in cultuur een redelijk snelle groeier.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 130 Kb, 141 Kb en 117 Kb ) wilt zien Helemaal links: Alluaudia procera staat samen met A. ascendens in het doornwoud (spiny forest) langs de weg van Tolagnaro naar Ambovombe Links: Detail van een deel van de stengels van een A. procera Rechts: Nog groter detail van de stengel van een A. procera Foto's : Fred Triep

De verwante soort Alluaudia ascendens komt samen met Alluaudia procera voor in het gebied tussen Tolagnaro en Ampanihy. Alluaudia ascendens wordt minder in cultuur aangetroffen. De twee soorten zijn ogenschijnlijk moeilijk te onderscheiden, maar bij nauwgezette bestudering vallen de verschillen op. 

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 109 Kb, 155 Kb en 217 Kb ) wilt zien Helemaal links: Alluaudia ascendens staat samen met A. procera in het doornwoud (spiny forest) langs de weg van Tolagnaro naar Ambovombe Links: Detail van een deel van de stengels van A. ascendens Rechts: Een nog groter detail van de stengel van een A. ascendens Foto's : Fred Triep

Bij A. ascendens liggen de verschillende zijtakken dicht tegen elkaar aan, terwijl de takken van A, procera meer een "open" structuur hebben. Ook de kleine blaadjes zijn verschillend: A. ascendens heeft hartvormige blaadjes en A. procera meer elliptische blaadjes.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (67 Kb ) wilt zien Links: De blaadjes van respectievelijk A. ascendens (links) en A. procera (rechts) Foto's : Fred Triep

In het geslacht Alluaudia komen naast de boomvormige A.procera en A. ascendens ook struikvormige planten voor, zoals de eerder genoemde A. dumosa. In het zuidwesten komt daarnaast ook de struik A. comosa voor.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 197 Kb  en 163 Kb ) wilt zien Links: Een Alluaudia comosa struik in het Reserve National de Tsaimanampetsotsa ten zuiden van Anakao aan de zuidwestkust van Madagaskar Rechts: Detail van een A. comosa struik Foto's : Fred Triep

De planten van het geslacht Didierea worden vooral in de buurt van de zuidwestkust aangetroffen, ten noorden van Toliaro vooral D. madagacariensis en ten zuiden van deze kustplaats D. trollii. De eerste soort heb ik alleen maar in het arboretum ten zuiden van Toliara gezien, de tweede soort ook in de natuur.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 92 Kb  en 155 Kb ) wilt zien Links: Een jonge scheut (met talrijke kleine blaadjes) van een Didierea madagascariensis in het Arboretum d’ Antsokay ten zuiden van Toliara Rechts: Een oude scheut van van een Didierea madagascariensis in het Arboretum d’ Antsokay ten zuiden van Toliara Foto's : Fred Triep

Op het strand aan de baai van Saint Augustin (ten zuiden van Toliara) kwamen we de struiken van D. trolli tegen.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 137 Kb  en 110 Kb ) wilt zien Links: Drie D. trollii struiken op het strand aan de baai van Saint Augustin Rechts: Detail van een stengel van D. trollii met doorns en jonge frisgroene blaadjes Foto's : Fred Triep

Alle Didiereaceeen zijn pas na de tweede wereldoorlog in Europa ingeburgerd. Ze werden pas populair na de onderzoekingen door W. Rauh van de universiteit van Heidelberg. Hoe moeilijk deze planten in cultuur zijn, blijkt uit het geringe aantal soorten (slechts 3 !), dat deze deskundige in bloei heeft weten te krijgen in zijn kassen. Het voorbestaan van de planten uit de familie Didiereaceae wordt bedreigd, doordat hun natuurlijke standplaatsen steeds meer verdwijnen. Bovendien zijn ze de laatste 20 jaar veelvuldig verzameld door planten liefhebbers, voor wie het bezit van deze exotische planten een statussymbool is.

In Madagaskar worden de doornige struiken van de familie Didiereaceae zowel als sierstruik en als perceelscheiding gebruikt. Bij een hotel in de buurt van Itampolo kunt u een erehaag van vele Didierea trollii struiken zien langs  de entree van het strand naar het hotel. In het plaatsje Anakao aan de zuidwestkust blijken de scheuten van deze doornige struik gebruikt te worden als afscheiding van het land van de buren.

Klik op de thumbnail als je de grote foto's (respectievelijk 151 Kb  en 163 Kb ) wilt zien Links: Een haag van Didierea trollii scheuten vormt de entree tot een hotel van een Fransman in de buurt van Itampolo Rechts: Scheuten van Didierea trollii vormen de afscheiding tussen twee percelen langs het strand bij het dorpje Anakao Foto's : Fred Triep

De vertegenwoordigers uit deze familie in de Hortus bevinden zich allen in de nieuwe succulentenkas. Daar staan twee struiken (1 à 2 meter hoog) van de soort Alluaudia procera, een 1 meter hoge struik van de soort Alluaudia ascendens en twee planten van de soort Didierea madagascariensis

Determinatietabel

De onderstaande determinatietabel van geslachten uit de familie Didiereaceae is een bewerking en vertaling van de tabel uit het boek van Georg E. Schatz (zie literatuur).

Toelichting:

Literatuur

Gordon D. Rowley
Didiereacear - 'Cacti of the Old World
The British Cactus and Succulent Society, 1992
ISBN 0 902099 20 5
bestellen: http://www.bcss.org.uk/didier.html

Zeer lezenswaardig boek, dat naast de informatie over de verzorging van deze planten ook veel biologisch informatie geeft n.a.v de onderzoekingen van W. Rauh, die oorspronkelijk alleen in het Duits en het Frans gepubliceerd heeft

Georg E. Schatz
Generic Tree Flora of Madagascar
Royal Botanic Gardens, Kew & Missouri Botanical Garden, 2001
ISBN: 1 900347 82 2

Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een email:

email: Fred Triep