Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van december 1999

door Fred Triep

De toverhazelaars zijn sierbomen uit de familie Hamamelidaceae, die in de winter hun blad verliezen Tot deze familie van bomen en heesters behoren drieentwintig geslachten met honderd soorten, die in een aantal van elkaar gescheiden arealen over de wereld voorkomen. Tot het geslacht Hamamelis behoren acht soorten, die Oost- Azie of de Verenigde Staten als oorsprongsgebied hebben. De bij ons bekende toverhazelaar (Hamamelis virginiana) komt uit het oostelijk deel van de Verenigde Staten, waar hij groeit vanaf Canada in het noorden tot aan Georgia in het zuiden. De westelijke grens van deze boom vormen de staten Nebraska en Arkansas. In Amerika wordt hij de "Common Witchhazel" genoemd.

De Toverhazelaar kan 6 tot 9 meter hoog worden en heeft zachte ovale bladeren, die op de bladeren van de Hazelaar lijken. Waar het voorvoegsel "tover" vandaan komt, is niet helemaal duidelijk. In sprookjes zouden de takken van de toverhazelaar gebruikt worden als toverstaf door heksen en tovenaars. Daarnaast zijn er aanwijzingen, dat het hout van deze boom vroeger gebruikt werd als wichelroede bij het zoeken naar water. Het kan ook zijn, dat het woordje "tover" wijst op de vreemde bloei van deze boom, namelijk in de winterperiode van het jaar (betoverende bloei). De gele bloemen van de H. virginiana verschijnen in de late herfst (oktober/november), de H. mollis, de Chineze Toverhazelaar bloeit  midden in de winter. Deze laatste soort is daarom een ideale boom voor mensen, die ook in de winter bloemen willen zien. Overigens rolt deze plant zijn bloemkroonblaadjes op als het gaat vriezen om in een latere periode verder te bloeien. Naast de gewone toverhazelaar (H. virginiana) komt in de Verenigde Staten ook de "Winter Witchazel" (H. vernalis) voor, die eveneens in de winter bloeit. Uit Japan komt de Japanse toverhazelaar of mansahu (H. japonica), die in de vroege lente bloeit. Men heeft uit de Chinese en de Japanse toverhazelaar hybriden kunnen ontwikkelen, die onder de naam Hamamelis intermedia worden gekweekt.

Klik op de thumbnail, als je de grote foto (98 kB groot) wilt zien Links: Een jonge toverhazelaar in een tuin in Amsterdam Foto: Fred Triep

De bloemen van de Toverhazelaars worden door de wind bestoven. De familie Hamamelidaceae behoort waarschijnlijk tot de plantengroepen, die in een vroeg stadium van de evolutie van de Zaadplanten zijn ontstaan. In die tijd waren de insecten nog niet optimaal ontwikkeld en daarom is de bloeiwijze van deze bomen blijven 'steken' in de fase van de windbestuiving. In bossen is het ‘s zomers moeilijk om bloemen door de wind te laten bestuiven. Bomen, die in de winter bloeien, hebben dan ook een selectief voordeel ten opzichte van exemplaren, die dat in de zomer doen. Dat is de mogelijke verklaring voor het ontstaan van de winterbloei bij deze bomen.

In de herfst verkleuren de bladeren van de Toverhazelaar naar bleekgeel. Naast de mooie bloemen in de winterperiode vormen de verkleurde bladeren de redenen, waarom deze boom als sierheester wordt aangeplant. Maar ook op andere manieren heeft de Toverhazelaar voor de mens nut. Uit de bladeren, twijgen en de schors van de "Common Witchhazel" worden medicinale extracten gemaakt, die verwerkt worden in lotions en zalven. Deze middelen zijn bloedstelpend en ontstekingenremmend.

In de Hortus kunt u de toverhazelaar aantreffen in het vak achter in de tuin rechts tussen palmenkas en het zijpad naar het bruggetje, evenwijdig aan de gracht

Literatuur

H. Johnson
Het Bomenboek. Bomen en struiken in onze tuinen en parken, bossen en landschappen
Zomer & Keuning, 1975

V.H. Heywood
Bloeiende planten van de wereld
Elsevier, 1979

Deze pagina is het laatst aangevuld op zaterdag 25 januari 2003.

Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een email:

email: Fred Triep