Grandidier’s baobab (Adansonia grandidieri)

Een ingekorte versie van dit artikel verscheen in de Hortuskrant van september 2010

door Fred Triep  

Als er een boom is die de mens op vele manieren van nut is, dan is het de baobab. Helaas is die mens ook verantwoordelijk voor de bedreiging van deze imposante boom, die door velen zelfs heilig is verklaard.

In het kader van het thema Biodiversiteit wil ik in aandacht schenken aan de baobab. Er zijn acht soorten in het geslacht Adansonia (baobab). Van deze soorten komt er één op het vastenland van Afrika voor (A. digitata) en één in het noordwesten van Australië (A. gregorii). De zes andere soorten komen alleen op het eiland Madagaskar voor.

Adansonia digitata op Cabo Verde 1 Klik op de thumbnails, als je de grote foto's (respectievelijk 194 Kb en 179 Kb) wilt zien

Links: Een Adansonia digitata op het eiland Santiago van de Kaapverdische eilanden
Rechts: De stam van een Adansonia digitata op de Kaapverdische eilanden heeft een geweldige omtrek

Foto's: Fred Triep

Adansonia digitata op Cabo Verde 2

Op de rode lijst

De meest kwetsbare soort van het geslacht is de Madagaskareense soort Adansonia grandidieri (renale), maar ook de andere 5 soorten op het eiland staan op de Rode Lijst van het IUCN (= lijst van bedreigde soorten).
De volwassen planten zijn grote flesvormige bomen, met een wortelvormige vertakt takkenstelsel. Hoe zou een dergelijke omvangrijke boom nu kwetsbaar kunnen zijn? Dat komt omdat de jonge planten weinig kans krijgen om een boom te worden, waardoor het aanwezige bomenbestand vergrijsd en langzaam verdwijnt. De jonge planten worden bedreigd door begrazing en de toename in landbouwgronden in het zuidwesten van Madagaskar, waar deze soort voorkomt. Ook de bij toeristen overbekende “Allee des Baobab”, ten oosten van de plaats Morondava wordt bedreigd. Deze zandweg wordt omgeven door rijstvelden en jonge planten krijgen daar geen kans om op te groeien.

Allee des Baobab 1 Allee des baobab 2
Klik op de thumbnails als je de grote foto's (respectievelijk 95 Kb, 94 Kb, 109 Kb en 63 Kb) wilt zien

Links: Langs de Allee des Baobab ten oosten van Morondava staan nog mooie exemplaren van Adansonia grandidieri
Rechts:
 De karateristieke vertakkingen van de Adansonia grandidieri steken af tegen de invallende schemering langs de Allee des Baobab

Foto's: Fred Triep

Allee des Baobab 3 Allee des baobab 4

Het geslacht Adansonia werd vroeger samen met andere flesvormige bomen ingedeeld bij de familie Bombaceae, samen met de kapokboom (Ceiba pentandra), de flame tree (Brachychiton acerifolius), de balsa boom (Ochroma piramidale) en de doerian (Durio zibethinus).

Moleculair biologisch onderzoek heeft laten zien, dat de geslachten uit die oude familie een sterk verwantschap met andere planten uit de Malvaceae (kaasjeskruidfamilie) hebben. En daarnaast hebben de bomen uit deze groep waarschijnlijk ook niet één voorouder. Daarom wordt de familie Bombaceae sinds 1998 door het APG systeem gedegradeerd tot de onderfamilie Bombacoideae in een vergrote familie Malvaceae.

Baobab’s kunnen 25 meter hoog worden en hebben een grote stamomtrek bij volwassenheid (tot 34 meter). Deze boom kan veel water opslaan en daardoor negen maanden zonder bladeren in leven blijven. Gedurende het natte seizoen heeft de boom handvormige gedeelde bladeren en dan vult hij ook zijn waterreserves aan. Aan de top van de boom verschijnen ook de witte bloemen, die door de sterk geur vleermuizen aantrekt. Deze dieren bestuiven ook de bloemen. De bloemen bestaan uit 5 kelkbladen en 5 omgekrulde kroonbladeren. De bloem is na een nacht al weer uitgebloeid.

Adansonia za 1
Klik op de thumbnails als je de grote foto's (respectievelijk 169 Kb, 141 kb en 61 Kb) wilt zien

Links: De afzonderlijke stammen van een Adansonia za boom ten oosten van Morondava zijn om elkaar heen gegroeid. Ze worden de verliefde baobabs genoemd, hoewel het één individu betreft
Rechts:
 Een Adansonia rubrostipa op Madagaskar met vruchten
Helemaal rechts: De vrucht van een Adansonia rubrostipa

Foto's: Fred Triep

Adansomia rubrostipa met vrucht Adansonia rubrosptipa, vrucht

De straf van de goden

De baobab wordt door veel Afrikanen als een heilige boom beschouwd. Volgens een legende van de Bosjesmannen zou hij zijn typische vorm gekregen hebben omdat hij door de goden uit de hemel op de aarde gegooid is en op zijn kop terecht gekomen is.

Een multifunctionele boom

De holle stam van de baobab kan worden gebruikt als hut, waterton of kano. De bast kan verwerkt worden tot touw, waarvan manden kunnen worden gemaakt. De vruchten kunnen gegeten worden en bevatten veel vitamine C. Omdat apen vaak de vruchten van de baobab eten, worden de bomen ook wel apenbroodbomen genoemd. De bladeren van de baobab zijn eetbaar en smaken naar een combinatie van brandnetel en okra. De bladeren vormen een belangrijk onderdeel van het dieet in de Sahellanden. Ze worden ook als medicijn gebruik tegen nier- en blaasproblemen.

In de Hortus staat een nog klein exemplaar van Grandidier’s baobab in het woestijngedeelte van de Drie Klimaten kas.

Baobab in de Hortus 1 Klik op de thumbnail als je de grote foto (164 Kb) wilt zien.

Links: De nog jonge Grandidier's baobab in het woestijngedeelte van de Drie Klimaten Kas van de Hortus

Foto : Fred Triep

Literatuur

Baobab- Wikipedia
http://nl.wikipedia.org/wiki/Baobab

Rolf Roos e.a.
Planten in de hoofdrol- Biodiversiteit uit de hele wereld in het hart van Amsterdam
Hortus Botanicus Amsterdam,  2010
 

Stevens, P. F. (2001 onwards).
Angiosperm Phylogeny Website. Version 9, June 2008

http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/

Le Jardin Naturel- Adansonia or baobab
http://www.baobabs.com/Baobabs_species.htm

Jens G Rohwer
Tropische planten- met inbegrip van bomen, struiken en voedselgewassen
Tirion Natuur, Baarn

Wickens & Lowe (2008):
The Baobab’s. Pachycauls of Africa, Australia and Madagascar
.



Deze pagina is nieuw aangemaakt op vrijdag 10 september 2010

Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een email:

Stuur je reactie ! email: Fred Triep