Kankerbos (Lessertia frutescens) - Tegen koorts en waterpokken

Kankerbos en teringplant. Nee, dit wordt geen verhaal met allerlei lelijke woorden. Het gaat over een medicinale plant uit Zuid- Afrika, die bekend is onder de namen kankerbos, blaasbossie, blaas-ertjie, balloon pea en sutherlandia. Deze plant werd voorheen tot het geslacht Sutherlandia (Sutherlandia frutescens) gerekend, maar tegenwoordig draagt zij de naam Lessertia frutescens. Het is een plant uit de familie van de Vlinderbloemigen (Fabaceae), die in een groot deel van het droge Zuid- Afrika voorkomt. Ook in Namibië en Botswana komt de plant voor. Hij groeit op zandige gronden, vaak aan wegkanten en andere verstoorde gronden.

De familie Fabaceae is de op twee na grootste plantenfamilie in de wereld en bezit ongeveer 600 geslachten en 12.000 soorten. In zuidelijk Afrika is de familie vertegenwoordigd door 134 geslachten en 1300 soorten.
De bloemen van het kankerbos hebben de typische bouw van een vlinderbloemige plant, bestaande uit een opstaande vlag, de zwaarden aan de zijkant en de kiel aan de onderkant die uit twee vergroeide bloembladen bestaat. Ogenschijnlijk lijkt de bloem bij deze plant uit maar twee delen te bestaan, omdat de zwaarden erg klein zijn en verborgen zitten in de kelk. Ook de vlag is veel kleiner dan de kiel. De fel oranjerode bloemen ontstaan in de lente tot de zomer, in Zuid- Afrika van september tot december.

Klik op de thumbnails als je de grote foto's wilt zien. Links: Een tekening van de bouw van een bloem van een Vlinderbloemige (Fabaceae) Rechts: De  bouw van de bloem bij kankerbos Foto's : Fred Triep

De bladeren van deze plant zijn veervormig samengesteld en bestaan uit smalle zilvergrijze deelblaadjes, meestal acht aan elke kant van de bladspil en één aan het uiteinde (oneven geveerd).
De oorspronkelijke naam Sutherlandia is afkomstig van James Sutherland (1639- 1719), de eerste hortulanus van de Edinburgh Botanic Garden. De zes soorten van het geslacht Sutherlandia zijn nu opgenomen in het geslacht Lessertia, omdat er veel overeenkomsten zijn met de andere soorten uit het geslacht. Het enige verschil met die andere soorten is de afwijkende bestuiving: zij worden bestoven door vogels, de sunbirds (Nectariniidae). Tot het oorspronkelijke geslacht Sutherlandia behoorde zes soorten, maar in een recent overzichtsartikel (van Wijk & Albrecht, 2008)  wordt gesproken over slecht twee soorten: Sutherlandia frutescens, een soort met veel variatie en een groot verspreidingsgebied en Sutherland tomentosa, een soort met een klein verspreidingsgebied in kustduinen in de West Kaap, nu Lessertia canescens genoemd.
De geslachtsnaam Lessertia komt van Jules Paul Benjamin de Lessert (1773- 1847), een Franse amateurbotanist die een belangrijk privé herbarium had.
De vruchten van het kankerbos zijn transparante peulen, die licht wegen en daardoor gemakkelijk door de wind verspreid worden. De peulen zien er uit als blazen, vandaar ook de naam blaasbossie.

Klik op de thumbnails als je de grote foto's wilt zien. Links: Een kankerbosplant met bloemen Rechts: Een kankerbosplant met vruchten Foto's : Fred Triep

Evenals alle ander vlinderbloemige planten bezit deze plant het vermogen stikstof uit de lucht vast te leggen in ammoniak. Dat proces wordt uitgevoerd door de wortelknolletjesbacteriën (Rhizobium soorten), die in de wortels van de plant zitten. In de bladeren van deze plant zitten veel vrije en in eiwitten gebonden aminozuren, waardoor het kankerbos goed als voedergewas gebruikt kan worden.

Natuurvolken en kolonisten

Het kankerbos is een plant, waar de ethnobotanie erg in geïnteresseerd is: het werd lang gebruikt door de natuurvolken (Khoi San, Nama) en kolonisten in Zuid- Afrika. The Khoi San en de Nama gebruikten afkooksels van de bladeren om wonden er mee te behandelen. Ook werd het intern gebruikt tegen koortsen. De kolonisten vonden het een goed middel tegen waterpokken en maagproblemen. Afkooksels werden ook gebruikt bij problemen met de ogen. Ook tegenwoordig word het kankerbos nog op dezelfde wijzen gebruikt.

Er zouden aanwijzingen zijn dat het kankerbos kanker kan genezen, maar tot  nog toe is wetenschappelijk alleen aangetoond dat het als antikanker medicijn tegen sommige tumoren werkt. Waarschijnlijk ondersteunt het sap van deze plant het lichaam in zijn strijd tegen de gezwellen. Het remt ook de migratie van tum orcellen af. Het schijnt ook angsten en prikkelbaarheid te verlagen en de stemming van de patiënt te verbeteren. Het sap van deze plant zou ook het verloop van AIDS kunnen vertragen, maar dat staat wetenschappelijk nog niet vast. In Afrika wordt dit product wel gepromoot, omdat de officiële medicijnen vaak niet beschikbaar of te duur zijn.

In het laboratorium blijken sappen van deze plant als antioxidant actief te kunnen zijn en daarnaast ontstekingsremmend te werken. Een aantal verbindingen spelen daarbij een rol. In de bladeren komt het aminozuur L-canavanine voor. Dit aminozuur is nooit een onderdeel van eiwitten. Canavanine heeft een gedocumenteerd antikanker effect  en zou ook het influenzavirus (griep) en retrovirussen afremmen. De verbinding aminoboterzuur (GABA) uit de bladeren is een afremmende neurotransmitter, die bij patiënten er voor zou zorgen dat ze minder angstig zijn. Daarnaast bevatten de bladeren de verbinding pinitol, dat een antidiabetes effect zou hebben omdat het de beschikbaarheid van glucose voor de stofwisseling in de cel vergroot. Dit effect lijkt op dat van insuline, dat door het lichaam te weinig of niet meer geproduceerd wordt. Over alle andere effecten van verbindingen uit deze bijzondere plant verwijs ik u graag verder naar de literatuur.

Mooie bloemen

Het kankerbos wordt in mediterrane streken als tuinplant gebruikt, omdat hij veel mooie bloemen geeft. Omdat deze plant ook lichte vorst kan weerstaan, kan hij met het verdwijnen van de traditionele Nederlandse winters mogelijk ook in onze tuinen groeien.

In Zuid- Afrika komt deze plant voor vanaf de omgeving van Kaapstad (mediterraan klimaat) tot in het droge Namaqualand (woestijnklimaat) ten noorden daarvan. Van het kankerbos zijn de afgelopen tijd  in de kweekkas voldoende planten grootgebracht om hem nu in de officiële collectie op te nemen en hem over twee verschillende plekken verder te laten groeien: hij is te zien in het woestijndeel (veel zonlicht) en in het subtropische deel (minder zonlicht). De tijd zal leren in welke ruimte hij het beste gedijt.

Literatuur

SANBI-   PlantZafrica.com
http://pza.sanbi.org/lessertia-frutescens

Sutherlandia frutescens  Wikipedia
https://en.wikipedia.org/wiki/Sutherlandia_frutescens

B-E. van Wyk, C. Albrecht.
A review of the taxonomy, ethnobotany, chemistry and pharmacology of Sutherlandia frutescens (Fabaceae)
Journal of Ethnopharmacology 119 (2008) 620–629
http://ben-erikvanwyk.com/213%20-%202008,%20Van%20Wyk,%20Albrecht%20-%20Sutherlandia.pdf

Memorial Sloane Kettering Cancer Center- Sutherlandia frutescens
https://www.mskcc.org/cancer-care/integrative-medicine/herbs/sutherlandia-frutescens

Information and links about Sutherlandia
https://www.sutherlandia.org/

Dagbreek: Van Nature – Kankerbossie
https://www.youtube.com/watch?v=hzzMM28AigA

Sutherlandia - garden plants
https://www.youtube.com/watch?v=31YjSahGj4w

Deze pagina is nieuw aangemaakt op maandag 31 december 2018.