|
|
||
Dit artikel verscheen eerder in het Hortus Magazine van december 2014
door Fred Triep
|
Suikerriet is al bekend vanaf de Oudheid en komt
waarschijnlijk oorspronkelijk uit Nieuw-Guinea. Perzen, Arabieren en
kruisvaarders verspreidden het over de wereld. Suiker was lang een
van de belangrijkste exportproducten van Nederlands-Indië. |
|
Amsterdam telde in de negentiende eeuw honderden
suikerrietraffinaderijtjes, die in 1882 opgingen in de WSR, de Wester Suiker
Raffinaderij. Deze stond aan de Van Noordtkade, bij het IJ in Amsterdam-West. De
fabriek werd in 1965 opgeheven omdat de productie van suiker uit suikerbiet
goedkoper was geworden dan die uit suikerriet. Mijn jeugd is verbonden aan deze
fabriek, omdat mijn vader er zijn hele leven, tot aan de sluiting, heeft
gewerkt. In de
blog van Peter Perger kunt u meer lezen over deze suikerrietraffinaderij.
De Nederlanders
hielden zich al vanaf de zestiende eeuw bezig met de cultuur van suikerriet en
de handel van suiker, dat in de Indische archipel werd verbouwd. Suiker werd één
van de producten (naast indigo, koffie, thee en tabak) uit het cultuurstelsel,
dat vanaf 1830 werd ingevoerd: de inlandse bevolking moest twintig procent van
de grond gebruiken voor gouvernementsproducten. De Nederlandse Handels
Maatschappij (NHM) zorgde voor het transport en de verkoop van het suikerriet.
Na 1870 werd de suikerrietcultuur geprivatiseerd. In het begin van de twintigste
eeuw was Java na Cuba de grootste suikerrietproducent ter wereld.
Grassenfamilie
Suikerriet (Saccharum officinarum) is een van de vier soorten uit het geslacht Saccharum die suiker kunnen leveren. Tot het geslacht Saccharum behoren ongeveer zevenendertig plantensoorten. Suikerriet is een van de achthonderd soorten uit de Grassenfamilie (Poaceae). De grassen zijn ongeveer 55 miljoen jaar geleden ontstaan en hebben het leven van de grote hoefdieren en van de verspreiding van de huidige mens (rijst, tarwe, mais, rogge, haver) mogelijk gemaakt. Evenals andere grassen wordt suikerriet bestoven door de wind.
Het edele suikerriet is een verzameling van kweekproducten, die ontstaan zijn uit de wilde grassoort Saccharum robustum en mogelijk twee andere soorten, namelijk Saccharum spontaneum en Saccharum sinense. De soort S. robustum is inheems in het gebied van Borneo via Nieuw-Guinea tot de eilandengroep Nieuwe Hebriden. Het edelsuikerriet S. officinarum heeft kortere en dikkere stengels dan de oorspronkelijke S. robustum en bevat aanzienlijk meer sacharose in het merg.
Suikerriet is een gras dat drie tot zes meter hoog kan worden, met stengels van twee tot viereneenhalve centimeter dik. De tot zes centimeter brede bladeren kunnen zeventig tot honderdvijftig cm lang worden. De bloeiwijze is een grote pluim, maar het gekweekte suikerriet blijkt niet altijd te bloeien.
Suikerriet groeit nu, dankzij de verspreiding door de mens, in Zuidwest-Europa, Afrika, gematigd tot tropisch Azië, Australië, in gebieden in de Stille Zuidzee, het zuidoosten van de VS, Mexico en Zuid-Amerika.
Alexander de Grote
Voordat de mens suikerriet kon gebruiken, gebruikte hij honing als zoetstof. Suikerriet is bekend vanaf de Oudheid en komt waarschijnlijk oorspronkelijk uit Nieuw-Guinea. Daar kauwde men ruim achtduizend jaar geleden al op de stengels. Waarschijnlijk heeft suikerriet zich vanaf ongeveer het jaar 1000 voor onze jaartelling verspreid, via de Filippijnen en Indonesië naar India en China. De hindoes waren de eersten die stengels uitpersten en het sap lieten verdampen tot een bruine stof, die ze sarkara noemde. Van die naam is het woord suiker afgeleid.
|
De
kruisvaarders namen suikerriet mee naar Europa, waar
|
Via de Perzen en de
veldtochten van Alexander de Grote kwam suikerriet naar het Middellandse
Zeegebied, waarna het door de Arabieren verder werd verspreid. De kruisvaarders
namen het mee naar Europa, waar het lang een schaars goed was, dat als
geneesmiddel werd beschouwd. De soortaanduiding [cursief]officinarum[einde
cursief] herinnert aan het gebruik als apothekerssuiker. Het suikerriet werd
toen ook in subtropische gebieden rondom de Middellandse Zee aangeplant. Pas
nadat Columbus de suikerrietcultuur naar West-Indië had gebracht, werd suiker in
steeds grotere hoeveelheden geproduceerd en gebruikt.
Suikerriet werd vroeger met de hand geplant: stengels van ongeveer vijftig cm lengte werden in een gat in de grond gestopt en met zand afgedekt. De arbeidsintensieve suikerrietcultuur is in Zuid- en Noord-Amerika sterk verbonden geweest met de slavernij. Nu maakt een plantmachine in één beweging een gat in de grond, plaatst de stengel, voegt kunstmest en insecticiden toe en dekt het geheel af met grond.
 |
Klik op de thumbnails als
je de grote foto's wilt zien.
Links: Een suikerrietveld ten zuidwesten van
de stad Liberia (Costa Rica) |
 |
Calorieën
Werden de stengels
vroeger met de hand gekapt, nu worden suikerrietstengels steeds vaker machinaal
geoogst. Suikerriet blijkt van alle plantengewassen de grootste hoeveelheid
calorieën per oppervlakte land op te leveren.
 |
Klik op de thumbnails als
je de grote foto's wilt zien.
Links en rechts: Transport van
suikerrietstengels van het land naar de fabriek in de omgeving van Liberia
(Costa Rica) |
 |
In de suikerfabriek wordt het sap uitgeperst en daarna
wordt de suiker uitgekristalliseerd. Daartoe wordt het uitgeperste suikerriet
tot sap geraffineerd: koken met schoon water en daarna weer indampen.
Het dikke, stroperige sap dat overblijft na de
raffinage heet melasse en vormt
de
basis voor siropen en voor de fermentatie-industrie, onder andere voor de
productie van
citroenzuur, lysine en bio-ethanol/biobutanol. Door destillatie van de gegiste
melasse worden sterke dranken als rum, grogue (Kaapverdische eilanden), cachaça
(Brazilië) en arak (Indonesië) gemaakt.
Linksboven, linksonder, rechtsboven en
rechtsonder:
Klik op de thumbnails als
je de grote foto's wilt zien.
Groguestokerij op het eiland Santiago
van de Kaap Verdische eilanden
Foto's : Fred Triep
Het vezelachtige materiaal dat achterblijft na het
uitpersen van het sap heet bagasse. Dat wordt gebruikt voor papierfabricage en
als brandstof voor het raffineerproces. Het merg van de stengels wordt als
veevoer gebruikt.
In
Brazilië, nu de grootste suikerrietproducent ter wereld,
wordt
tegenwoordig een groot deel van het suikerriet sap vergist tot alcohol, dat
bijgemengd kan worden bij autobenzine.
In februari 2016 bezocht ik een kleine suikerrietplantage bij Monteverde (Costa Rica). In een video hierover kunt u zien hoe de productie van suiker uit suikerriet daar verloopt
|
Rechts: HD Video van de productie van suiker op een kleine plantage bij Monteverde (Costa Rica)
Let op: Tijdens de uitvoering van de video kunt u de vertoning schermvullend maken door op het symbooltje rechtsonder te klikken. Met de escape toets krijgt u weer de verkleinde weergave terug. |
In de Hortus kunt u
suikerriet vinden in de Educatieve kas.
Literatuur
Alles over de suikerhistorie leest u op
http://www.suikerinfo.nl/allesoversuiker/suikerhistorie.html
Peter Perger heeft geschreven
over de Amsterdamse suikerfabriek WSR:
http://peter-perger.blogspot.nl/2013/01/mijn-jeugd-suikerfabriek.html
Deze pagina is het laatst aangevuld op
maandag 29 augustus 2016.
Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een email:
email:
Fred Triep
| Terug naar (return to): | Terug naar: |