De Johannesbroodboom of Carobe

Dit artikel verscheen in de Hortuskrant van september 2005

door Fred Triep

In dit nummer met het thema Vruchten en zaden wil ik aandacht schenken aan de Johannesbroodboom, een boom die grote peulen van dertig tot veertig cm lengte vormt.  De Johannesbroodboom (Ceratonia siliqua)  komt oorspronkelijk uit het oostelijke deel van het Middellandse zeegebied, maar werd in historische tijden in het hele gebied verspreid. De boom is later ook naar de nieuwe wereld gebracht, waar hij goed gedijt in mediterrane streken met droge hete zomers en koele winters (Californië, Australië)

to the English summary
(naar de Engelstalige pagina)

De boom

De boom kan 7 tot 10 meter hoog worden. Hij wordt langzaam volwassen: de eerste bloemen verschijnen pas na 5 tot 6 jaar. De veervormig samengestelde bladeren staan verspreid langs de stengels. Ze zijn opgebouwd uit zes tot tien kleine blaadjes van tweeënhalf tot zes cm lengte, die elk ovaal zijn met een afgeronde punt.

Klik op de thumbnails als je de grote foto's  wilt zien

Links: De Johannesbroodboom in de Hortus met zitbankje eronder (in het subtropische deel van de Drie- Klimatenkas)
Rechts:
Een takje van de Johannesbroodboom in de Hortus met bladeren
Helemaal rechts: Een takje van een Johannisbroodboom aan de Zuid-  Italiaanse kust

Foto's : Fred Triep

Foto 3 van de Johannesbroodboom

Bloei         

De bloemen verschijnen in kleine pluimen vanaf september en zijn in een spiraal gerangschikt om de bloei-as. Bij de meeste planten ontluiken de bloemen op de nieuwe plantedelen, maar bij deze boom ontstaan ze op het kale oude hout, een verschijnsel dat cauliflorie wordt genoemd. De kleine bloemen zijn onopvallend en zes tot tweeëntwintig mm lang. Hoewel deze boom tot de familie van de vlinderbloemigen (Fabaceae) behoort, is dat aan de bloem niet goed te zien. Vlinderbloemigen hebben een asymmetrische bloembloem, die uit vijf kroonbladeren bstaan. vijf kroonbladen, bestaat. De twee onderste kroonbladeren vormen de kiel, die de stamper en meeldraden omsluit. Aan weerszijden hiervan liggen twee kroonblaadjes, die de zwaarden worden genoemd. Het omhoog gerichte kroonblad heet de vlag. De bloem als geheel lijkt op een vlinder. Maar bij de Johannesbroodboom ontbreken de kroonbladeren. Er zijn wel kelkbladeren, die zijn groen tot rood.

Foto 4 van de Johannesbroodboom Klik op de thumbnails als je de grote foto's wilt zien

Linksboven: Tak met bladeren en halverwege de tak bloeiwijzen
Linksonder:
Verschillende bloeiwijzen, bestaande uit meerdere bloempjes, ontstaan op de kale stam
Rechtsboven: Detail van jonge bloemen, de meeldraden zijn nog zichtbaar
Rechtsonder: Detail van oude bloemen, de meeldraden zijn verdwenen en de vruchten (peulen) beginnen zich te ontwikkelen.

Foto's : Fred Triep

Foto 6 van de Johannesbroodboom
Foto 5 van de Johannesbroodboom Foto 7 van de Johannesbroodboom

Bestuiving en vruchtvorming

De bomen hebben eenslachtige bloemen (alleen mannelijke bloemen of alleen vrouwelijke bloemen) of tweeslachtige bloemen. De verschillende geslachten groeien op verschillende bomen. Insecten (bijen en vliegen) zorgen voor de bestuiving, maar onderzoekers hebben ontdekt dat ook de wind hiervoor kan zorgen.
De peulen en de bonen van de Johanesbroodboom zijn zeer voedzaam. De naam komt van de overlevering dat  Johannes de Doper deze peulen zou hebben gegeten. De boom wordt ook  ook carobeboom genoemd, wat via het Spaans (algaroba) is.afgeleid van het Arabisch kharoub. De peulen bevatten vijf tot vijftien zaden. De oude Grieken ontdekten, dat de bonen vaak een identiek gewicht hadden. Daarom werden de bonen gebruikt bij het vergelijken van gewichten. Zo ontstond de naam karaat, een gewicht dat ongeveer overeenkomt met 200 milligram. Later werd dit begrip gebruikt bij goud en edelstenen.

Carobeboom met vruchten 1 Klik op de thumbnails als je de grote foto's  wilt zien

Links: Een Johannesbroodboom in Zuid Spanje met vruchten (peulen)
Rechts:
De vruchten (peulen) van een Johannesbroodboom

Foto's : Fred Triep

Vruchten van de carobe boom

Gebruik van de peulen

De peulen worden in Zuid- Europa vaak als veevoeder gebruikt. In barre tijden werden ze ook door mensen gegeten. De peulen bevatten veel  suikers en het eten ervan heeft een laxerende werking. Vaak worden de peulen vermalen tot een poeder, dat vezelrijk en zoet is. 
De bonen zelf zijn rijk aan eiwitten. Zij worden tot meel gemalen, waarmee kan worden gebakken. Ook wordt dit meel gebruikt als vervanger van chocolade, door het te mengen met koude of warme melk.
In de voedingsindustrie worden het johannnesbroodpitmeel gebruikt als emulgator in verschillende voedingsmiddelen (ijs, sauzen, salades, enz.). Het is in Europa toegelaten als een voedingsadditief onder nummer E 410.

Waar kunt u ze vinden?

De Johannesbroodbomen verdragen slechts lichte vorst: tot maximaal vier graden. Zij komen daarom in Spanje en Portugal alleen langs de kust voor. Toch is Spanje de grootste producent van de peulen, maar ze worden nu ook commercieel verbouwd in Australie.
Pas recent (in 1980) werd er nog een tweede soort uit het geslacht Ceratonia beschreven, namelijk C. oreothauma. Van deze soort bestaan twee ondersoorten, één uit Oman en één uit Somalië.
In de Hortus staat de Johannesbroodboom in het Subtropische deel van de Drie- Klimaten Kas, direct rechts van de ingang. Onder de boom staat een bankje, zodat u rustig naar de boom kunt kijken.

Literatuur

Oleg Polunin and Anthony Huxley
Flowers of the Mediterranean
Chatto and Windus, London, 1974, vijfde druk

L. Battle and J. Tous
Promotions and use of underutilized and neglected crops, 
17 Carob tree- Ceratonia siliqua
International Plant Genetic Resources Institute, 1997
http://www.ipgri.cgiar.com/publications/pdf/347.pdf

Stevens, P.F. (2001 onwards).
Angiosperm Phylogeny Website. Version 5, May 2004
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/

Neerlands tuin- Johannesbroodboom, Ceratonia,
http://www.neerlandstuin.nl/struiken/ceratonia.html

Cauliflory
http://waynesword.palomar.edu/plmay99.htm



Deze pagina is nieuw aangemaakt op maandag 12 september 2005.

Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een e-mail:

Stuur je reactie ! email: Fred Triep

Terug naar (Return to): Terug naar: